Mahatma Gandhi: Hindistan’dan Tum Dunyaya Yayilan Bir Isik

Nils FILMER, Bodrum

 

 

Insanlik tarihi binlerce yildir dunyanin gordugu milyarlarca insan arasindan, her cagda bazi ozel olanlarini digerlerinden farkli bir yere koyuyor.. Bu insanlar, birey olarak yasadiklari sure disinda, kendinden sonraki yillarda yasayacak insanlarin da haklarini savunarak, onlarin daha adil, daha insani ve esitlikci birer yasam surmeleri icin caba sarfediyorlar.. Bunlardan biri de, gectigimiz yuzyilin onemli liderlerinden biri olan Mahatma Gandhi..

 

Hindistan’in ozgurlesme mucadelesinde, siddet icermeyen pasif direnis hareketiyle hem ulkesinin bagimsizliginı kazandıran, hem de dunyanin bircok degisik cografyasinda yasayan ozgurluk savunucularina da ilham kaynagi olmus Hintli dusunce adami ve lider Mohandes Karamchand Gandhi, veya bilinen adiyla Mahatma Gandhi oldurulusunun 65. Yildonumunde Hindistan’da ve tum dunyada aniliyor.. Yasadigi sure boyunca, insanlari siddetten, korku ve huzursuzluktan uzak tutmayi amaclamis, milyonları ruhani felsefesiyle de etkilemistir..

 

Gandi, ozellikle bariscil olarak adlandirilabilecek fikirleri, siddete her zaman karsi cikmasi ve temelinde insan hak ve ozgurluklerini savunan felsefesi ile kisa zamanda populerlesti.. Gandi’nin bu fikirlerine kendi sozlerinden bir ornek olarak; ‘Evimin dort duvarla kusatilmasini, odamin pencerelerinin perdelerle sikica ortulmesini istemiyorum.. Butun kulturlere ait ruzgarlarin evimin icinde serbestce esmesini istiyorum.. Ancak, bu ruzgarlarin herhangi birisi tarafindan ayagimin yerden kesilmesini de kabul etmiyorum’ dusuncesini verebiliriz..

 

Gandi’nin yukselisi ilk olarak Guney Afrika’da, Hint asilli toplulugun haklarini savundugu calismalariyla başladı.. Aslinda G.Afrika’da ikinci sinif birer vatandas olarak gorulen Hint asilli kisilerden biri de kendisiydi.. Gandi’nin, gunluk yasamda bizzat kendi basina gelen haksizliklar, ileride onun gelistirecegi, halki daha iyi yasam kosullari icin sosyal olarak orgutleyecek politikalar uzerinde dusunmeye itmisti onu.. Ornegin Gandi’nin elinde, 1. mevki tren bileti olmasina ragmen, 3. mevkiden yukarisinı kullanmasına izin verilmiyordu.. Bunun yaninda, istedigi her otelde konaklama şansı da yoktu. Giyinis tarzinin begenilmemesi, çeşitli defalar çıktığı mahkemelerde kendini savunmasinda ona zorluklar yasatiyordu.. Yasadigi bu ayrimciliklar, ileride onun Hint halkinin, somurgeci Britanya Imparatorlugu’na baskaldirmasina kadar varacak halk hareketi icin bir zemin hazirliyordu.. Gandi de ilk olarak Guney Afrika’daki Hintlileri tek bir cati altinda toplayacak siyasi bir olusum kurmaya karar verdi.. Bu hareketi, G.Afrika’daki beyazlarin buyuk tepkisini cekmisti.. Ocak 1897’de kendisine saldiran beyazlardan olusan bir grup ile mahkemede karsi karsiya geldi, ama onlardan sikayetci olmadi.. Bu da onun diger önemli vasiflarindan birinin tezahuruydu, affedicilik, ve intikam duygusuna sahip olmamak..

1906 yilinda G.Afrika hukumeti, Hint azinligi da zorla kayit altina almayi gerektiren bir yasa cikarinca, Gandi, Hint nufusla birlikte pasif protesto yontemlerini ilk defa uygulamaya koydu.. Buna gore siddetten uzak protestolarda, Hint asıllılar işyerlerinde grev yapacak, kayit olmayi reddedecek, kayit altina alinmis olanlar da resmi kayit belgelerini imha edeceklerdi.. Hint asilli vatandaslar arasinda bu tip sosyal baskaldirilari yogunlastiran Gandi, sivil itaatsizlik plani basarili sonuc verince ulke yonetimini kendisiyle uzlasma yapmaya mecbur birakmisti.. Gandi’nin bu hareket temeliyle olusturdugu dusunce akimina, daha sonra Satyagraha (gercege baglilik) adi verilecekti..

Mahatma Gandi, Güney Afrika'da geçen yılları boyunca Johannesburg'da yaşadı.. 1907-1909 yillari arasinda, Gandi’nin bu şehirde beraber yasadigi kişi Yahudi asilli bir Alman vatandasi olan Hermann Kallenbach'tı.. İkilinin arasinda, daha sonraki yıllarda yaşanan mektuplasmalar, Gandhi’nin 65. Olum yildonumu olan dün, kamuoyuyla kısmen paylasildı.. Onlarca yazismadan olusan koleksiyon, gecen yil Londra’daki Sotheby’s muzayede evinde satisa cikmak uzereyken, Hint Hukumeti tarafindan onceden satin alinmisti. Sanirim Hindistan Hukumeti’nin, bu belgeleri bu kadar onemle istemesinin altinda yatan nedenlerden biri de Gandi ile Kallenbach arasindaki iliskinin, tarih boyunca hep dedikodularla degisik yonlere cekilmesiydi.

Ancak dün aciklanan yazismalarda, Mahatma Gandi’nin yalnizca siyasi ve ruhani fikirleri ağırlıktaydı.. Onun ozel hayatini veya Hermann Kallenbach ile olan ilişkisinin boyutu hakkında detay verecek satırlar yoktu.. Kaldi ki Hint toplumunda ozellikle, maddiyat karsiti fikirleriyle taninan Gandi’nin, zaman zaman ozel esyalarinin satildigi muzayedeler bile ulkede buyuk tepki topluyor. Hint halki bu muzayedelerle onun anisina saygisizlik yapildigini dusunuyor.. Bu yuzden halka aciklanan mektuplarda, onu dusunceleri ve ideolojisiyle hatirlamak isteyen milyonların bakis acisinin gozetildiği aşikar..

‘Dünya herkesin ihtiyacına yetecek kadarını sağlar, fakat herkesin hırsını karşılamaya yetecek olanı değil.’ (Mahatma Gandi)

G.Afrika’da basariyla uyguladigi politikalarini, ve ruhani filozofisini kendi topraklarina, yani Hindistan’a tasimayi basaran Gandi, tarihte daha önce belki de hic duyulmamis bu silahsiz ayaklanma yontemiyle halkini orgutlemeyi basarmis, ve uzerinde gunesin batmadigi topraklar olarak anilan Britanya Imparatorlugu uzerinde kara bulutlarin dolasmasina yol acmisti..

 

30 Ocak 1948’de fanatik bir Hindu tarafindan aksam uzeri, bir duayi yonetmeye giderken 17.12’de vurularak olduruldu, Ulus’un Babasi olarak adlandirilan buyuk lider Gandi.. Saldirgan, 36 yasindaki Nathuram Vinayak Godse, ulkedeki Hindu, Musluman ve Sihleri birlestirmeyi amaclayan Gandi’yi oldurmesinin nedeni olarak Pakistan’i ve Musluman Hintlileri cok fazla onemsedigi icin suikasti gerceklestirdigini aciklamisti.. Godse ve kendisine yardim eden bir kisi, suikasti takiben yargilanarak 1949’da idam edildiler..

Gandi’nin kaybinin ardindan, cesitli kesimlerden onun dunya halklari icin onemini anlatan yorumlar geldi.. Unlu fiizikci Albert Einstein, Gandi icin ‘O, politika dunyasinda, insanligin etik ve ruhani gelisimi ve daha parlak bir insanlik tarihi icin cabalayan tek devlet adamiydi’ diyerek Hintli lidere ovguler duzmustu.. Yine unlu Irlandali oyun yazari Bernard Shaw ise, ‘Fazla iyi olmak, her zaman cok tehlikeli olmustur’demisti Gandi suikastinin ardindan, onun anisina..

Tum hayati boyunca; silahlardan, siddetten ve nefretten uzak bir bagimsizlik savasi veren Mahatma Gandi ulkesine kazandirdiğı ozgurluk disinda, Hindistan’dan tum dunyaya da yayilan bir sosyal kareketin de isigin kaynagi ve tum dunya halklarinin daha adil bir dunya icin yaptigi hak arayisinin uluslararasi sozcusu olmustur..

 

Nils Filmer